جولان طالبان در شهرهای مهم؛ چه آینده‌ای در انتظار افغانستان است؟

 پیشروی برق‌آسای طالبان به سمت مراکز شهرها که از جنوب تا شمال افغانستان کلید خورده است، بسیاری‌ها را به آیندۀ مبهم این کشور نا امید ساخته است.

در یک هفتۀ اخیر و پس از تهاجم سنگین طالبان برای تصرف مراکز شهرها در جنوب و شمال افغانستان، جنگجویان این گروه موفق شدند که شهرهای زرنج در مرز با ایران، شهر شبرغان پایگاه سیاسی و مردمی مارشال عبدالرشید دوستم، شهر سرپل، شهر آیبک و شهر تالقان را به تصرف خود درآورند. این شهرها از پایگاه‌های مهم مارشال دوستم رهبر حزب جنبش ملی به شمار می‌رفتند. حزب جنبش ملی از احزاب قدرتمند در افغانستان است که نقش کلیدی در براندازی نظام «امارت اسلامی» طالبان در سال 2001 داشت.

سقوط شهرها چگونه کلید خورد؟

در دو ماه اخیر طالبان با راه اندازی حملات سنگین تهاجمی، حدود دوصد ولسوالی را در سراسر افغانستان از حاکمیت دولت افغانستان خارج کردند و در پی آن مدعی شدند که هشتاد و پنج درصد جغرافیای افغانستان را در اختیار دارند. سقوط ولسوالی‌ها، ضمن این‌که روحیۀ جنگ و ادعای پیروزی در میان جنگجویان طالبان را تقویت کرد، این گروه را از لحاظ توانایی‌های نظامی نیز بیشتر از قبل تجهیز ساخت. طالبان از هر ولسوالی به پیمانۀ وسیع، جنگ افزار جمع‌آوری کرد و از مناطق تحت سلطه شان نیز از مردم به اجبار پول، اسلحه و سرباز جمع کرد.

طالبان با امکانات گستردۀ نظامی که از ولسوالی‌ها بدست آورده بودند و جنگجویان تازه‌نفس که به گفته حمدالله محب مشاور شورای امنیت ملی افغانستان از مدارس دینی پاکستان وارد افغانستان شده اند، برای تصرف مراکز شهرها اقدام کردند. سقوط شهرها به تاریخ 16 اوت، از زرنج در جنوب افغانستان کلید خورد. این شهر پس از تهاجم سنگین طالبان و بدون درگیری به طالبان واگذار شد. در پی آن، شهر شبرغان که از مهم‌ترین شهرها در شمال افغانستان است پس از یک نبرد شدید به تصرف طالبان درآمد. شهرهای سرپل، تالقان و آیبک نیز پس درگیری‌های پراکنده به تصرف طالبان درآمد و اکنون شهر مزارشریف که مرکز تجاری، سیاسی و نظامی شمال افغانستان است در محاصرۀ شدید گیر مانده است.

تهاجم طالبان برای تصرف شهر مزارشریف به طور بی سابقه سنگین است، اما به دلیل موجودیت نیروهای دولتی و مردم در این شهر که از چندماه قبل برای دفاع آماده شده بودند، در دو روز اخیر، تلفات سنگینی به طالبان وارد شده است.

محمد جواد جاهد که سال‌ها در صفوف نیروهای امنیتی افغانستان کار کرده است در صحبت با زمانه می‌گوید که عوامل مختلفی باعث شده است تا ماشین جنگی طالبان به سمت مراکز شهرها پیشروی کند. به باور جاهد مهم‌ترین عامل شکل‌گیری این وضعیت، بیزاری مردم از یک دولت غرق در فساد و بی کفایتی است. به باور جاهد جنگجویان طالبان دانش‌آموخته‌های مدارس دینی پاکستان استند و وقتی به جبهه جنگ اعزام می‌شوند با این دیدگاه می‌جنگند که در بهشت مکان قشنگی منتظرشان است و برعکس در صفوف نیروهای دولتی افغانستان، تعهد چندانی به جانفشانی برای حفظ نظام و دولت وجود ندارد. جاهد می‌گوید که جنگجویان طالبان به همان عقیدۀ انحرافی که دارند معقتد اند و برای آن تا پای جان می‌جنگند، اما نیروهای دولتی افغانستان وقتی فساد و تعصب لجام‌گسیخته را در حکومت می‌بینند، از نبرد و فداکاری دلسرد می‌شوند.

جاهد که پس از سال‌ها فعالیت نظامی در صفوف رسمی دولت، اکنون خانه‌نشین است می‌گوید: چه کسی حاضر است برای یک نظام آلوده به فساد و تعصب جان خود را فدا کند؟ درست است که مردم افغانستان از طالب و عقیدۀ منحط این گروه بیزار استند، اما به همان میزان از عملکرد نظام حاکم در بیست سال اخیر که فرصت‌های طلایی برای پیشرفت و آرامش را به هدر داده است نیز متنفر اند.

جاهد می‌گوید که فساد عمیق در رده‌های مختلف نهادهای حکومت و حضور افراد تاثیرگذار با انگیزه و عقیدۀ طالبانی در حکومت، باعث بازتولید و تقویت طالبان در افغانستان شد و همین مساله به اضافه عوامل دیگر از جمله آزادی 5500 زندانی طالبان به دستور ایالات متحده از زندان‌های حکومت افغانستان، منجر به وقوع فجایع اکنون شدند.

 

هیچ‌کس نمی‌داند چه جریان دارد

من به عنوان یک روزنامه‌نگار که اوضاع افغانستان را با دلهره و اضطراب دنبال می‌کنم، روزانه با پرسش‌های زیادی از سوی مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی مواجه می‌شوم. بیشترین پیام‌ها را از شهرهای تحت حمله دریافت می‌کنم و تقریباً همه یک پرسش دارند: چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ شهر ما معامله شده است؟

به دلیل وقوع غیرمنتظرۀ سقوط شهرهای مهم و شک و تردید نسبت به موضع و برنامۀ دولت افغانستان در برابر اوضاع، پاسخ دقیق به پرسش‌های مردم در مورد این‌که چه اتفاقی دارد می‌افتد در میان موجی از شایعات و فرضیه‌هایی که از سوی تحلیلگران مطرح می‌شوند گم شده است.

نقیب‌الله تاتار منشی شورای ولایتی سمنگان است. شهر ایبک مرکز سمنگان، روز دوشنبه و بدون درگیری به تصرف طالبان درآمد. تاتار که از شهر آیبک متواری شده و خانه‌اش را طالبان غارت کرده است، می‌گوید که حتی اشرف غنی و عبدالله نمی‌دانند که در افغانستان چه جریان دارد. تاتار در صحبت با زمانه می‌گوید که جنگ ویرانگر کنونی، یک بازی در سطح کلان میان قدرت‌های دخیل در افغانستان است و غنی و عبدالله از جزئیات این بازی دور نگهداشته می‌شوند.

تاتار می‌گوید که مردم افغانستان قربانی یک بازی بزرگ شده اند، در حالی که رهبران افغانستان مصروف چانه‌زنی برای حفظ امتیازات شخصی شان استند. تاتار معتقد است که رهبران حکومت قادر به حل بحران کنونی در افغانستان نیستند و این جنگ ویرانی‌های بیشتری را به بار خواهد آورد.

 

چه آینده‌ای در انتظار افغانستان است؟

تحولات افغانستان به صورت برق‌آسا در حال تغییر است. میز مذاکره در قطر تعطیل است و هیات‌های مذاکره کننده حکومت افغانستان و گروه طالبان در هوتل‌های شهر دوحه تحولات داخل افغانستان را تعقیب می‌کنند.

سردار محمد رحمان‌اوغلی سفیر پیشین افغانستان در اکراین می‌گوید که طالبان در پی نارضایتی گستردۀ مردم از حکومت و رهبران سیاسی به سمت مراکز شهرها پیشروی کرده اند و جغرافیای سلطه شان وسعت یافته است، اما این گروه هیچ‌گاه موفق به سلطه سراسری در افغانستان نخواهد شد.

رحمان‌اوغلی می‌گوید که تردید مردم به همکاری و تبانی آمریکا و اشرف غنی با طالبان در تحولات پیش‌رو منجر به تضعیف روحیۀ جنگی و عدم فداکاری برای حفظ نظام شده است. رحمان‌اوغلی می‌افزاید که جنگ به شهرهای بزرگ و مهم کشانیده شده و بیرون راندن طالبان از شهرها کار دشوار و پر تلفات همراه با هزینۀ سنگین برای حکومت و مردم خواهد بود. رحمان‌اوغلی معتقد است که عقبۀ گروه طالبان در روستاها است و با وجودی که زمان برای سرکوب طالبان دیر است، اما اگر حکومت هم اکنون از خود درایت و تعهد نشان دهد، مردم به صورت گسترده برای سرکوب طالبان به پا می‌خیزند و از حرکت طالبان جلوگیری می‌کنند.

سفیر پیشین افغانستان در اوکراین معتقد است که اگر حکومت افغانستان در این مرحله تعیین کننده، از خود صداقت و درایت نشان ندهد، فاجعۀ سقوط، دامن کابل را نیز خواهد گرفت که این کار به دلیل بیزاری مردم از طالبان، منجر به وقوع یک جنگ داخلی ویرانگر در افغانستان خواهد شد.

 

اوضاع در افغانستان در حالی به سمت بدتر شدن در حرکت است که همه تلاش‌های بین‌المللی برای رسیدن به یک تفاهم سیاسی در افغانستان، به شکست مواجه شده است. در تازه‌ترین مورد، قرار است دو نشست مهم در زمینۀ رسیدن به یک تفاهم سیاسی و ختم جنگ در افغانستان، در قطر برگزار شوند که از مقامات عالی‌رتبه افغانستان و سران گروه طالبان برای شرکت در آن‌ها نیز دعوت شده است.

مختار وفایی