تغییر مسیر در جنگِ شمال

جنگ در کندز فروکش کرده، طالبان شکست خورده و ایستادگی نیروهای امنیتی افغان، آنان را از رسیدن به خواست‌های بهاری شان نا امید ساخته است.  جنگ اکنون تغییر مسیر داده و گروه‌هایی از تروریست‌های داخلی و منطقه‌یی از ولایت‌های مختلف شمال وارد بغلان شده اند. تحرکات این گروه‌ها طی چند روز گذشته در بغلان نیز با جواب دندان‌شکن نیروهای امنیتی به فرماندهی جنرال امین‌الله امرخیل مواجه شده است. 

گروه‌هایی از جمله افراد قدرتمند وابسته به حزب اسلامی از مدت‌ها در تلاش اند تا جنرال امرخیل را وادار به استعفا و یا از فرماندهی این ولایت برکنار کنند. امرخیل رفتار بی‌رحمانه‌یی در مقابل تروریست‌ها و گروه‌های جنایت‌کار دارد و طی بیشتر از یک‌‌سال گذشته، بساط بسیاری از گروه‌های رهزن، اختطاف‌چی، بچه‌باز، تروریست و دهشت‌گری را از بغلان برچیده است.  باری از یک مقام ارشد وابسته به حزب اسلامی در بغلان در مورد چرایی مخالفت شان با امرخیل پرسیده بودم. او بمن گفت: «جنرال امرخیل در ناآرامی‌های بغلان دست دارد.»

امرخیل با رد این ادعا گفته بود، این اتهام خنده‌آور، در پاسخ به سرکوب شدنِ گروه‌های رهزن و دهشت‌گری است که از آنان دستور می‌گیرند. امرخیل بارها با صراحت از اعضای پارلمان، جنرال‌های پایتخت‌نشین، اعضای شورای ولایتی و قدرتمندان محلی که در نآآرامی‌ها و خلاف‌ورزی‌ها در بغلان دست داشته اند نام‌برده و به آنان هشدار داده است که از رفتارهای مافوق قانون شان دست بردارند.

دقیقاً در همین روزهایی که بغلان نیازمند امرخیل است، تلاش دست‌های قدرتمندی در درون نظام برای کنار زدنِ امرخیل از فرماندهی امنیه بغلان شدت یافته و نشر خبرهای مبنی بر برکناری او، موج نا امیدی مردم و قوت‌گرفتن تروریست‌ها را به همراه خواهد داشت.من بارها با جنرال امرخیل مصاحبه داشته ام، جرئت او به عنوان یک فرمانده، در گفتنِ حقایق به یک روزنامه‌نگار برایم ستایش‌ برانگیز است. من مطمئنم که مردم شمال، تلاش‌ها و فداکای‌هایی فرماندهان و مبارزانی را که این‌روزها از رسیدنِ دست‌های ناپاک تروریست‌ها به یخن شان است جلوگیری می‌کنند، هیچ‌گاه فراموش نخواهند کرد.

مختار وفایی

جنگ عادلانه با شمالِ ناآرام

آنچه امروز در شمال جریان دارد، نتایج برنامة سنجیده شدة شبکه‌های استخباراتی و تروریستی در تبانی با مهره‌های کلیدی حکومت طی چند سال اخیر است که در پیِ عادلانه‌سازی جنگ در افغانستان صورت می‌گیرد.

(1  این روند از ترور و تبدیلی چهره‌های ضد طالب از سطح رهبری نیروهای امنیتی و ادارات ملکی در شمال و جابجایی مهره‌های «طالب‌پرور» از سال 2009 آغاز شد که قربانیان زیادی تاکنون گرفته است.

جنرال داوود، جنرال شاه جهان نوری، جنرال سید خیلی و ...از قربانیانِ برجسته‌یی این روند بودند. مراد علی‌مراد، فرمانده قول اردوی 209 شاهین، جنرالی که به بی‌رحمی در مقابل طالبان مشهور است نیز از قربانیان این روند است. او در مدت ماموریت‌اش در شمال، طالبان را به شدت سرکوب کرد و بدنبال آن، حامدی کرزی او را به ماموریتی در کابل گماشت که دستش از شمال کوتاه شد.

(2 پس از ترور و تبدیلی چهره‌های ضد طالب در شمال، مهره‌هایی در نقش مدیریت و رهبری روند انتقال جنگ به شمال جابجا شدند. زلمی ویسا، فرمانده اسبق قول اردوی 209 شاهین، عبدالنبی الهام، فرمانده اسبق امنیه فاریاب، حاجی غلام سخی، والی اسبق کندز، نمونه‌های اندکی از چهره‌هایی اند که در جابجایی و انتقال جنگ و جنگجویان طالبان در شمال نقش رهبری را داشته اند.

- همکاری زلمی ویسا با شبکة حقانی و طالبان بصورت مستند از رسانه‌های بین‌المللی نشر شد که از سوی حکومت نادیده گرفته شد.

- عبدالنبی الهام، از فرماندهان ارشد رژیم امارت اسلامی بود که به مقام فرماندهی امنیه فاریاب رسید و در مدت دوسال ماموریت‌ حکومتی اش، طالبان را در این ولایت تقویت کرد.

- حاجی غلام‌سخی، نزدیک به یک‌‌سال والی کندز بود. او یک خان و ارباب محلی در بغلان و از فرماندهان ارشد حزب اسلامی و طالبان در رژیم امارت اسلامی بود. سال گذشته در جریان نبردهای شدید طالبان با نیروهای امنیتی، محموله‌های غذایی و تسلیحاتی که او به طالبان می‌فرستاد بصورت مستند از سوی نیروهای امنیتی در کندز توقیف شده بود.

این‌ها تنها سه نمونة کوچک از ماموران بلندپایة حکومتی که برای تقویت و رهبری طالبان در شمال گماشته بودند هستند. وضعیت کنونی شمال، به ‌یکبارگی اتفاق نیافتاده است. برنامه‌یی است مهندسی شده روی میز حکومتی‌هایی ارگ‌نشین که خواهان عادلانه‌سازی جنگ در افغانستان هستند.

مختار وفایی

که در چمن همه گلبانگ عاشقانه‌ی توست

خانة شعر برگزار کرد:

برنامه‌ی ادبی‌ برای ارج‌گزاری به دستاوردهای دو شاعر و خبرنگار بلخی، حکیم علی‌پور (برنده‌ی جایزه‌ی سوم شعر خبرنگاران در تهران) و مختار وفایی (برنده‌ی عنوان خبرنگار شجاع سال 93 کشور).

برنامه بعد از ظهر روز چهارشنبه 19 حمل 1394، در تالار کمیسیون مستقل حقوق بشر با حضور شاعران، فرهنگیان، استادان دانشگاه، فعالان جامعه‌ی مدنی و خبرنگاران برگزار گردید. آقای داوود ناجی نویسنده و روزنامه‌نگار افغانستانی ساکن لندن، برهان ابدالی نویسنده‌ی افغانستانی ساکن فنلند و حسین ساعی از فرهنگیان پیش‌کسوت ساکن دنمارک، مهمانان ویژه‌ی این برنامه بودند.

برنامه به شرح زیر اجر گردید:

ـ نیلوفر لنگر (شاعر و روزنامه‌نگار)، برنامه را گردانندگی کرد.

ـ تقی واحدی (نویسنده و پژوهشگر)، در مورد برنامه و اهمیت دستاورد دو شاعر و خبرنگار بلخی (حکیم علی‌پور و مختار وفایی) سخنرانی کرد.

ـ صادق عصیان (شاعر و استاد دانشگاه)، ضمن صحبت‌ در مورد وضعیت فرهنگی بلخ، در پیوند به درگذشت نابه‌هنگام استاد محمدعمر فرزاد سخن گفت و آن را ضایعه‌ی بزرگی برای اهالی فرهنگ و ادبیات کشور دانست.

ـ نورآغا شریفی (مسئول دفتر نی در ولایت بلخ)، در مورد چگونگی برگزاری پروسه انتخاب شجاع‌ترین خبرنگار سال 1393 افغانستان صحبت کرد.

ـ داوود ناجی (نویسنده و خبرنگار)، در مورد وضعیت فرهنگ و کار خبرنگاری در افغانستان سخن راند.

ـ برهان ابدالی (نویسنده)، در باره‌ی گذشته‌ی فرهنگی بلخ و خاطرات خویش در این شهر سخن زد.

ـ حکیم علی‌پور (شاعر و نویسنده) در مورد کارهای ادبی‌اش و فعالیت‌های فرهنگی بلخ صحبت کرد و به شعرخوانی پرداخت.

ـ مختار وفایی (شاعر و روزنامه‌نگار) در مورد مشکلات کار خبرنگاری در افغانستان و تهدید‌هایی که خبرنگاران با آن روبه‌رو هستند، صحبت کرد و شعر خواند.

ـ عارف بسام، شعرخوانی کرد.

ـ اشرف آذر، شعرخوانی کرد.

ـ مصطفی هنرجو، با چند آهنگ زیبا برنامه پنجره‌ی برنامه را بست.

مانور گروه‌های مسلح غیرمسئول در شمال

پس از سرنگونی رژیم طالبان و آغاز دور جدید حکومت‌داری در افغانستان، نیروهای جهادگرا که تازه از کوه‌پایه‌ها و جنگ به شهرها آمده و شماری از آنان در نظام جدید جذب شده بودند، در پروسه‌ای تحت نام  DDR به‌ظاهر ‌خلع‌سلاح شده و از تفنگ دست کشیدند. هرچند گفته شد که رهبران جهادی و چریک‌های جنگجوی آنان تسلیحات جنگی‌شان را برای رسیدن به امنیت و آرامش این سرزمین به زمین گذاشتند، اما روی دیگر قضیه عقده‌های به‌جا‌مانده از جنگ‌های تن‌به‌تن و همدیگر‌کشی‌هایی بود که بنا بر هر‌دلیلی میان آنان اتفاق افتاده و خون‌های زیادی را بر زمین ریخته بود‌. این عقده‌ها هرچند مدتی زیر غبار مصلحت پنهان بود، اما اکنون که تمرین دمکراسی برای شماری از ‌بقایای تنظیم‌های جهادی‌‌ سودمند واقع نشده، دوباره دست به سلاح برده و هر‌روز همگام با سایر دهشت‌گران، ناآرامی و نا‌امنی می‌آفرینند.

اکنون تهدید گروه‌های مسلح غیرمسئول که در واقع تفنگ‌دارانِ غیر‌رسمی احزاب سیاسی‌اند و از حمایت بالقوة رهبران و قدرتمندان حکومتی نیز برخوردار‌ند، کمتر از تهدید طالبان و سایر گروه‌های دهشت‌افگن که هر‌روز فاجعه می‌آفرینند، نیست‌.

شمال افغانستان یکی از محورهای تقابل میان احزاب عمدة سیاسی در کشور است؛ احزابی که در دوره‌های مختلف نقش‌های برجسته‌ای در تعیین سرنوشت کشور داشته و از توان نظامی و اجتماعی وسیعی ‌برخوردار بوده‌اند.

پس از سال ۱۳۸۹ و کلید‌خوردنِ ناآرامی‌ها در شمال افغانستان، گروه‌های جهادگرای سابق، به سربازگیری و سر‌و‌سامان‌دادن به گروه‌های کوچک مسلح آغاز کردند و برای بقای‌شان مجبور به دست‌بردن به ماشة اسلحه شدند. اکنون که طالبان، گروه‌ حقانی، ستیزه‌جویان آسیای میانه و عناصر وابسته به داعش، به‌عنوان تهدیدهای با‌لقوه علیه دولت افغانستان مطرح‌اند، حضور روزافزون یاغی‌هایی که خودشان را به رهبران مطرح جهادی و تنظیم‌های سیاسی نسبت می‌دهند، نیز یکی از نگرانی‌های جدی و تهدیدهای خطرناک می‌تواند شمرده شود.

گسترش تقابل میان احزاب سیاسی، حکومت‌های محلی ملک‌الطوایفی در شماری از ولایات و ولسوالی‌ها، رقابت‌های محلی و شکاف میان اقوام، زمینه‌ را برای بازی‌های مسلحانة گروه‌های تفنگ‌دار غیرمسئول با زندگی مردم مساعد ساخته است.

حزب اسلامی حکمتیار، جمعیت اسلامی، جنبش اسلامی‌ و وحدت اسلامی، شامل احزابی می‌شوند که هرکدام آنان شماری از گروه‌ها و افراد مسلح غیرمسئول را در ولایات مختلف افغانستان مدیریت می‌کنند.‌ تقابل میان برخی از این احزاب سیاسی‌ مانند جنبش و جمعیت، هم‌چنان تضادهای قومی و گروهی در‌ شماری از مناطق شمالی افغانستان، بخش عمده‌‌ای از ناآرامی‌های اخیر را رقم می‌زنند.

کندز، سرپل، فاریاب، بغلان، جوزجان و بلخ، از جمله ولایاتی‌اند که در تبِ ناآرامی‌های ناشی از حضور تفنگ‌داران غیرمسئول می‌سوزند. منابع امنیتی در ولایات شمال، تهدیدهای گروه‌های دهشت‌افگن را قابل پیش‌گیری اما تهدیدات گروه‌های مسلح غیرمسئول را خطرناک و در برخی از موارد پیش‌گیری آن را ناممکن توصیف کرده‌اند.

در تازه‌ترین مورد، محمدعمر صافی، والی ولایت کندز هشدار داده است که اگر وزارت داخله برای مهار گروه‌های مسلح غیرمسئول در این ولایت اقدامی نکند، او از مقام‌اش استعفا خواهد داد.

والی کندز گفته است که گروه‌های مسلح غیرمسئول در ولایت کندز از سوی رهبران و قدرتمندان مشخص حمایت می‌شوند و اکثر‌ اختطاف‌ها، گروگان‌گیری‌ها و قتل‌های هدف‌مند را در کندز همین گروه‌ها رهبری می‌کنند. هم‌چنان در تازه‌ترین مورد، پنج تن در ولایت بلخ ‌توسط یکی از گروه‌های مسلح غیرمسئول که در ولسوالی شولگره این ولایت فعالیت دارند، ربوده شده و تاکنون از سرنوشت آنان اطلاعی در دست نیست.

منابع امنیتی یکی از عوامل افزایش آمار اختطاف، ترور، گروگان‌گیری و قتل‌های هدفمند در ولایات شمال را حضور روز‌افزون گروه‌های مسلح غیرمسئول دانسته و تداوم این وضعیت را برای شهروندان و دولت خطرناک می‌دانند. با گرم‌شدنِ هوا، احتمالِ افزایش حملات گروه‌های دهشت‌افگن و تلاش آنان برای دامن‌زدن به نا‌امنی در کشور نیز وجود دارد. تقابل میان احزاب سیاسی و استفاده از گروهک‌های مسلح غیرمسئول علیه منافع همدیگر، بی‌بند‌و‌باری و دهشت‌آفرینی این گروهک‌ها در میان مردم و افزایش شکاف‌های قومی و مذهبی، می‌توانند به‌عنوان ‌ابزارهای کارآمد در راه اهداف گروه‌‌های دهشت‌افگنی مورد استفاده قرار گیرند.

در چنین اوضاع آشفته که نیروهای دولتی سرگرم مبارزه با دهشت‌افگنان داخلی و خارجی از جمله عناصر وابسته به داعش‌اند، یگانه راه ممکن برای خنثاسازی گروه‌های مسلح غیرمسئول و کوتاه‌کردنِ دست آنان از یخنِ دولت و مردم، اقدام جسورانة رهبران تنظیم‌های سیاسی و قدرتمندان حکومتی است که به نحوی از این گروه‌ها برای سرکوب مخالفان سیاسی و بقای قدرت‌شان استفاده می‌کنند 

نویسنده: مختار وفایی

(سرمقاله روزنامة جامعه‌باز